TALATUU MA TALA O LE VAVAU NA FAAMAUMAU E PAPALAGI

By Fuimaono Na’oia Faasavalu Touli F. Tupua 02 April 2016, 12:00AM

O le Tala i le Aso o le Lā 

O le igoa o le tama o Tufugauli, sa moe i le tala o le fale, a o nonofo fafine i le tasi tala o le fale. Ona faalogo mai lea o Tufugauli o muimui e fafine  le Ali’i o le La. Ona alu lea o Tufugauli i le ta’u i le La muimuiga a fafine. Sa faapea upu a fafine: E leai se aoga a le La; e oso a’e ma tele vave ina goto; ae leai lava sona aoga. 

Ona alu atu ai lea o le ali’i o Tufugauli ta’u  i le La. Ona faapea mai lea a le La. Afai o lena, o le a ou faasaua, o le a faailoga lo’u alu a’e; a ou alu a’e i le taeao, o le a faailoga i tagata, o le a amata mai i le pitonu’u ona oti o tagata. 

Ona faapea lea o le manatu o le tama o Lua ma lona tuafafine o Ui. Talofa i le aso taeao, pe a alu a’e le La. Ona faapea mai lea o Lua: O le a ou muamua. 

Ona fai mai lea a Ui: Leai, nofo oe ae muamua a’u. ua faapea lava ona fefinaua’i o lenei tama ma lona tuafafine. Ona finau finau lea; manumalo le teine o Ui i le finauga ma lona tuagane. Ona malama lea o le taeao, ona alausu lea o le teine nei o Ui i le mea o le a alu a’e ai le La. Ua faamagai ona vae i le mea e alu a’e ai le La. Alu a’e le La, o faamagai le teine feagai tonu ma ona mata. 

Ona fai atu lea a le La. 

O le a e nofo ia te a’u, o le a le toe faia lo’u aso, a e sau ina alu i lalo, o le a ifo lo’u aso, o le a le toe i ai se tasi e oti, talu ai, ua e nofo ia te a’u. a e alu ia i lou aiga, o le a alu a’u lemu. A e a e fanau, ia faaigoa si au tama i lo’u igoa ma lou igoa, lenei: O lo’u igoa o Tagaloa, a o lou aiga o Ui; a tu’u faatasi ia igoa- o Tagaloa -a -ui. 

A e fanau, ia lafo i fafo fala ma ta’afi o siau tama e faamafanafana i le La, o le a ou alu faatelegese lava; a e sau ia, ina e alu i le nu’u o tagata, aua e te le masani oe i la’u masani, o la’u masani o le fealua’i pea i le lagi, ou te le tumau i se mea e tasi. Ona alu ai lea o le fafine i lona aiga ma lona tuagane, o Lua, ua la tautala ua faapea: E lelei, ona ta sosola, a e tia’i le nuu. Ua la feosofi i le sami, ua feausi, ua agai mai i sasa’e i le atu Atafu. 

O le nu’u muamua, ua la taunu’u i ai, o Lulutu. O le foliga o lea nu’u e salafalafa i lalo, a e leai se mauga. O le nu’u tu’ufua fo’i, e leai se tagata e mau ai. Ua la fe’ausi mai ua tau mai i le aau o Lulutu. 

O ia foi- e sola mai -e agai mai i le atu Atafu i le fefe i le aso o le La. E lua mea a lenei tagata na sola mai ma ia, o le Manu ma le Panea. O le manu o lona fa’ai’u o le  Manuali’i; o le manu lea na sola mai ma lenei tagata o Li’i, ua faai’u ai le igoa o lenei tagata ia Li’i. O nei mea e lua, o le manu ma le panea, e tu’u i le matafaga. O le gutu o le panea e faasaga i sasa’e i le mea e agi mai ai le matagi; afai ua ilifia lenei panea i le matagi; ona alaga ai lea. A o le manuali’i , e alaga fo’i ia. 

A se’e mai Li’i i le galu, ma o’o ane i le matafaga, ona alalaga ai lea o ia mea e lua. I le ‘ua taunuu mai le ausaga a le uso e to’alua o Ui ma Lua, ua la tau mai i ia mea e lua o le panea ma le manuali’i, o mea a Li’i. 

Ua la ave ia mea, a o fa’ase’e pea lenei ali’i na te le iloa, ua gaoia ana mea. 

Ona la toe feausi mai ai lea mai sasa’e,  ma taunuu i Manu’a i le a’ai e igoa o Saua. Ua la taunuu a’e i le a’au. 

Ona oti ai lea o Lua; ua le au i le matūtū; ua pa’u ai foi ma le panea na ia gaoi mai, a o le teine o Ui, ua taunu’u a’e i le matafaga ma le manuali’i, na ia gaoi maia. Ona totolo ai lea o le manuali’i, ua sola i le vao, a o Ui, ua fanau o ia i le matafaga. 

Ona lele ane ai lea o le tuli. Ona fai mai  lea o le tulī ia Ui: Ta’u ane a’u i si au tama? Ona ta’u ai lea o itutino o le tama e i ai ona ta’ua o le tulivae, ma le tulilima, ma le tuliulu. Ua te’a le tuli, a e lele ane le miti, i le ua na mimiti le isu o le tama. 

O lea ua ta’ua ai le upu, a fanau mai se tama, ona faapea lea: Ia mimiti le isu o le tama! Ua ta’ua ai le igoa o le miti, aua na ia miti le isu o le tama. Ua uma lea mea, ona la o a’e lea i le toganiu, ua fai ma o la fale. O lea ua ta’ua ai le fanua i Saua, o Faleniu, ona ua fai ma fale o Ui ma lana tama. Ua faaigoa lana tama  o Tagaloaui e pei o le mavaega a le La, na fai atu ia te ia, ina o le a alu: Ia faaigoa lau tama ia Tagaloa!

Ua la nonofo i lea mea i aso e tele; ua o’o ina oti lona tina o Ui. A ua alu le tama o Tagaloa e su’e a ‘ai, o i ai ni tagata. Ua aga’i i Saua, ua matua faigata le ala o le vao tele, ua tau tete’e pea i le vao, ma alu o ia. Ua alu atu, ua tau atu i le fale. O lea fale e tu i luga o le vaitafe. 

Ua alu atu i le fale, o i ai nai tamaiti e to’alua. Ona fai atu lea o ia: Sole, o oulua se fanau a ai? Ua tali mai nai tama: O le fanau i maua a Pava. Ua ulufale o ia ma ua fai atu: Sole, ia alu se tasi i lo oulua tama e sau, aua ua maloa le fale. Ua alu le tama, ua fai atu ia Pava: O lo’o fai mai le ali’i, e te alu atu. Ua toe fo’i le tama, ua fai atu le ali’i o Pava: Alu ia, ina e fai atu i ai, o le a ou alu atu. A ua le iloa e Pava, po o ai lea tagata. 

Ua alu ifo le tama, ua fai atu: O le lā, o le a sau lo’u tama. 

Ona alu ai lea o Tagaloa, ua taele i le vai, o Pava i uta, ua tago pea oto le lautalo i lona maumaga. Ona afifi ai lea o lona tino i totonu o le lautalo ma fa’atafea ifo i le vaitafe, o ta’ele ai Tagaloa. Ua va’ai atu Tagaloa i le lautalo ua afifi, ua tafea mai; ua faatali atu i ai o ia, ua o’o mai lea lautalo, ua tago atu Tagaloaui ma tatala. Ua oso mai ai i totonu o Pava ma ata’ata ia Tagaloa, a o Tagaloa, ua le ata, a ua fa’a’u’u, peiseai ua ita, ma ua fai atu lana upu pei se siva ua faapea: Se tama o Pava a leaga, ua ana tofotofo tagata. 

Ona fai atu lea o Pava: Ina faamalū ia ona e maliu ane lea i le fale e te alala ai, se’i ou alu e saili so ta ‘ava. Ua nofo Tagaloa i le fale, ua vaai atu ua fa’afuata mai le ava e Pava: ua sa’a’i atu i luma o Tagaloa-Ui; ona faafetai atu lea o Ui ia Pava: Ua faafetai fa’aalo!

Ona pule ai lea o Tagaloa ma avatu i taule’ale’a ma fai atu, ia outou maia le ava taumafa o ali’i. 

Ua avatu le ava i taule’ale’a, a ua nonofo i laua ma talatala. Ua faia a la tala i le malaga na sau ai Tagaloa ma le mea na tupu ai o ia. Ua fai pea lea talatalaga. 

Ua fesili Pava: Ali’i e, o oe o se fea, o fea na e sau ai? Ua tali atu Tagaloa: O a’u na sau mai le toganiu i le mea ua igoa o “Faleniusa” sa ma nonofo ai ma lo’u tina o Ui; ua o’o ina oti o ia, ona ou sau ai lea i’inei. 

Ua fai atu fo’i o ia: Paga, ua ta sau nei, ua matua puapuagatia ita; ua sausaua ota mata i le ata o ava i le puapuaga o le ala. Ua mafua ai le igoa o lea nu’u o Saua e ava. Ona o lea talatalaga. 

Ua toe fesili Pava: O ai lou tama? Ua tali atu Tagaloa: Ua fai mai lo’u tino, o lo’u tama o le La, o le Tupu o le Atu Atafu. A e ui i lea talatalaga, sa fa’asi’usi’umata pea Tagaloa i le tama itiiti, le atali’i o Pava; ua feosofa’i ma taalo i luga o le ava. 

Ua fai atu Tagaloa: E, Pava, ia tausi lelei le tama aua Tagaloa’ava! A ua fai mai Pava: Tu’u pea ia, a e fai la taua talatalaga. A o ta’alo pea le tama ma fesosofa’i i tafatafa o le ‘ava. Ua toe fai atu Tagaloa ia Pava: E, Pava, ia tausi lelei le tama! A ua toe tali atu o Pava: Tu’u pea ia, a e fai la taua talatalaga.

Ona pa’u ai lea o lenei tama i le tanoa; ona masa’a ai lea o le ava. 

Ona tago atu lea o Tagaloa, ua pu’e mai le tama. Ona poilua ai lea o le tama i le lapalapa, ua togi atu le tasi itu ia Pava, ua fai atu: Lau lena itutagata, la’u lenei itutagata, o fono na o le ‘ava. Ona fai ai lea o le solo a Tagaloa ua faapea: Sa tausea Tagaloa ia Pava: Pava e, tausea le tama, aua Tagaloa’ava. Ona tago ai lea o Tagaloa i le lapalapa, ua ia poilua le tama; ua ta’itasi ma la itutagata, a ua le taumafa o Pava i lona alofa i le tama.

Ona toe tago ai lea o Tagaloa, ua fa’aso’oina le tama, ua toe ola. Ona toe tufa ai lea o le ava, aua ua fiafia o Pava, ina ua toe ola le tama. Ua la talatala ma le fiafia. Ona moe ai lea o Tagaloa; ua faapea le i’u o le talatalaga: O le a ta toe faai’u lenei talatalaga; ia ta toe tau ava taeao i le la itu o le vaitafe. 

Ua malama le taeao, ua usu i lea ituvai. Ua alu fo’i Pava, ua ati le ‘ava, ua toe fai ai lo laua ava. Ua toe pule le ava e Pava i taule’ale’a, ua avatu le ava i taule’ale’a, ua maia le ava e taule’ale’a, a e nonofo i laua ma talatala, ua tatau le ava. 

A e fai mai Tagaloa ia Pava: Pava e, a faapefea ni fono o le ava? O le a usi, a e leai ni fono o lenei ava. Ua o’o ina fai atu faalua ia Pava i ni fono o le ava, a ua tiga Tagaloa i le ava, ina o le a leai ni fono. A ua fai atu Pava: E le afaina, e tuai le ava, ua tali papa’i mai ni fono o le ava. 

Ona lagi ai lea o se mea e Pava e pei o se solo; ina ua usi o le ava, ua faapea:

E u i fea fono o le ava? E u i tai fono o le ava: se ata’ata, se manini saupata, se sagaga, se ava’ava, se asopolata, se igaga, se aloama, se vana, atoa uma mea, o i le moana. 

Ua uma atu lea upu, ua gasolo mai mea uma i tai, ua tumu ai le fale. Ona toe fai lea o le solo ua faapea: E u i fea fono o le ava? E u i uta fono o le ava: Se toa’alaga, se pua’afata, se fa’i o se aupata, se ulu o se ma’afala, se ufi e eli i le palapala. 

Ua gasolo mai mea o le uta, ua tumu ai le fale, ua fiafia Tagaloa, ina ua tele mea taumafa, ua lava fono o le ava. 

O le igoa o lenei itu vai o Namo, ua fai ai lenei tau’avaga. O ia tau’avaga e lua a Tagaloa ma Pava i Saua ma Namo; o taeao ia e lua. 

Ona faamavae ai lea o Tagaloaui ia Pava, o le a alu aga’i i Maiia. 

Ona valaaulia lea e le tasi fo’i Tagaloa; valaau mai i ona tua o Tagaloa lea, e ta’u o Tagaloa moe i taume, faapea mai: Sole! Ona liliu lea i tua ma vaai na te le iloa atu se tasi. Ona toe savali lea, toe valaau mai: Sole! Toe liliu atu i tua e leiloa. Ona feva’ava’ai solo ai lea i uta ma tai, na te le iloa lava se tagata; faalogo atu i luga ua ‘ata mai le niu, o moe i lalo o le taume i luga o le niu. 

O le mea lea na igoa o Tagaloa moe i taume ma le tasi faaiu o Tagaloa Leo -‘ava, aua la le feaga’i ma le ‘ava. Ona faapea lea le upu a Tagaloaui: se tama o Leo’ava e leaga, ua na tofotofo tagata. Ona alu lea o ia i le nu’u lea e igoa o Lefaga; ona nofo tumau ai lea o ia, o’o ina maliu ai. 


By Fuimaono Na’oia Faasavalu Touli F. Tupua 02 April 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>