Talatuu ma le tala o le vavau na faamaumau e papalagi

03 January 2016, 12:00AM

Tapena ma Tuufaatasi e Fuimaono Na’oia Faasavalu Touli F. Tupua mo le Samoa Observer. 

 

O LE FAIGA-MALO A UPOLU-E AFUA MAI IA PILIA’AU MA ONA ATALII E TO’AFA. E pei lava o Aperaamo le tupu’aga o Iutaia-e faapena foi le manatu ia Pili-talu ai ua avea lava o ia ma tupu’aga o Samoa. E i ai isi igoa sa faaigoa ai o ia-e pei o Pilitavave, Piliuli, Pilipa’ū, Pilitaimalelagi, Pili’opo ma isi lava igoa.

O lona uiga- e matua faaletonu tele le gafa o Pili. E eseese uma lava tala a tagata e uiga ia Pili. O le mea lea- o le a ‘ou faaalia na o ni tala se lua. O le tala muamua-o le tala lea a Manu’a-o lona lua-o le tala a Samoa i Sisifo.

O Pega ma Pega fai mai e to’atolu le la fanau-e to’alua tama ma le teina e igoa ia Sina. O le ulumatua o Pilimoelagi-ma ua faaalia i lona igoa-sa mau i le lagi, ae o lona uso o Pilimoevai-fai mai sa mau i le vaitaele o ona matua i Lefagā.

O le pogai lena na faasa ai e Pega-le la tama teine-e ‘aua ne’i alu e ta’ele i lena vai. Ae ui o lea- ua o’o i le tasi aso-ua mana’o tele Sina e fia ta’ele i lea vai. Ona alu lea i le vai ma ua feiloa’i ai ma Pilimoevai. Ua iloa e Sina ua uma ona mamalu-ona sola ai lea mai Lefagā i le Aualuma a Fitiuta.

O le pogai lea ua faaigoa ai lea vai –o le vai na tupu ai lona moa o Punafofoa. Na nonofo Sina ma Puleleiite o Fiti-uta ma maua ai le la fanau.

Ae peitai, sa mulimuli atu pea Pilimoevai i le teine i Manu’a-ma ua nofo ai e latalata i le fale o Sina- i le vai e igoa o Vailoga. E masani ona alu pea Sina i aso uma e ta’ele i lea vai e igoa o Tuilega. E alu pea Sina i aso uma i lea vai e ta’ele ai ma u’u lona tino i le lega.

O lana masani lena ua mafua ai ona faaigoa lea o Vailega. E lei iloa e Sina na mulimuli atu ai lona tugane o Pilimoevai ia te ia i Manu’a-ma na alu o ia i le tasi aso e taele i Vailega e pei ona masani ai.

Ona lavea ai lea o ia i le apevai a Pilimoevai. Na iloa e Puleleiite le mea ua tupu-ona ia vala’aulia lea o Pili e alu atu i lo fale. Na alu ane Pili i lo la fale ma ua fai ai lana mavaega ia Sina e faapea-A fanau Sina-ia faaigoa e Puleleiite lana tama o Pili. Ua o’o ina matua lea tama-ma ua aliali mai lava lona fiafia tele i le fagota. E musu ai lona tina-ma e faalavelave pea  pe a sauni le tama e alu e fagota. Ae peitai- e le mafai lava Pili.

Ona sola ai lea i Faalava ma ua nonofo faatasi ai ma Tuita’ū. Ua masesei ma Tuita’ū-ona alu ai lea ua nofo i Fagamaene (poo Fagasameme). Na tu’u iina-ae alu i Mulinuu i Faleasao, ma oso i le sami.

Ona ia aau lea i Vatia i Tutuila. Na feagai ai foi o ia ma nisi mea faigata-ona aau ai lea o Pilia’au i Savaii ma ua nofo ai mo ni nai aso i A’opo-ma ua sui ai lona iogoa ia “Pili’opo” ma ua nofo i Savaii. Fai mai foi o Leopili ma Pilisosolo o tupu’aga ia o Pili.

O na mea uma- o loo ta’ua foi i le pese ta’uta’ua a Manu’a-o le Solo ia Pili-e pei ona faamaumuina e Powell ma Palate. 

O LE TALA IA PILI I SAMOA I SISIFO-  Fai mai o Loa mai Fagaloa na usu ia Sina. E tupu a’e Sina ua matua Ialelei –ona sau ai lea o Tuifiti ua la nonofo. O Pili fai mai e alofa tele i lona tuafafine-ua ‘ai’oi i ai e ave i latou i Fiti.

Sa le fiafia muamua i ai Sina-ae mulimuli ane- ua oso i fafo Pili mai le taga o lona ofu-ona latou folau ai lea ma Tuifiti i Fiti. Ua matagi-valea le malaga-ma ua tele na’ua aso i le vasa ma ua le lava taumafa. Ua tetele le fia’ai-ma ua maua le faatatau a Tuifiti-o le a fasioti Sina e ‘ai, ae o le mataala o Pili na faasaoina ai o ia-ina ua fai atu- e tele ufi o le a maua i lalo o le nofoaga o le Tupu. Sa faapena lava ona lavea’ina Sina i le tele o isi aso o le faigamalaga.

O le isi aso na aliali a’e ai le ulu o Pili mai totonu o le taga o le ‘ofu o Sina-ma ua iloa atu  e le isi tagata Fiti le meaola uliuli- ma ua tupu ai lona masalosalo-ma ua amata ona fai upu faatiga i le teine.

O iina na ita ai Sina ma tago atu loa lafo Pili i le sami- ae peitai- na auina atu e Loa ona atalii e to’alua o Fuia ma Ma’oma’o e lavea’i lo la uso o Pili. Na la vave maua atu lava Pili-o a’au i le sami-ma o lea na faaigoa ai o “Pilia’au”, ae ua le foi mai lava Pili ma ona uso-ua fia o pea i le mea o i ai Sina.

O lea na la ave ai Pili i le motu e igoa o Puagagana e latalata i Fiti. O le motu lena na maua ai o ia e I’uao ma Uluao, o atalii ia o Tagaloaalagi, ae o Pili lenei- ua liu tagata-o se taule’ale’a ‘aulelei lava, ua aioi o ia ia aTagaloa e avatu o ia i Fiti-o loo ai lona tuafafine pele o Sina.

O le fesoasoani a Tagaloa ia te ia- e na o sina itula puupuu lava -ae taunuu loa o ia i Fiti. Ona alu loa lea i uta-ua fai ai se faatoaga tele. A’o lei feiloa’i o ia ma Sina-na te le iloa tonu foi le mea o i ai Sina.

03 January 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>