O TAEAO FAITAUINA O SAMOA

03 July 2016, 12:00AM

Mai le Tusi o le Suaga a le Vaatele

E tele taeao faitauina o Samoa, Taeao o Lauga, Taeao o Tofiga, ma Taeao o Mavaega, O Taeao o Lauga-e Lua. O le Taeao lea na i Sauā ma le Taeao na i Samanā ma le Aso nai Tumua. O Sauā ma Samanā-o eleele ia i Satupaitea. 

E pei lava ona faamatalaina i totonu o le tala ia Seali’itumatafaga ma Vave, o tama Faasaleleaga ia e faapea- sa seu i Amoa i le taimi tonu lava- na alga ai le teine o Sinalevaiana lea sa nofo ia Fuluulalefanua o le Fiti –ina ia alofa se aitu o Samoa-se’i lavea’i si ana tama. O le mea na tupu-na susunu e le saualii o Ulioamoa le fale sa i ai le pepe a le tamaitai. O le pepe lea na faaigoa ia Salevao ma o le atalii o le Fiti. Na ala ona susunu le fale- ona o le inoino ma le ita o Ulioamoa i le Fiti lea sa nonofo ma Sinalevaiana.

Sa lagona atu e Sealiitumatafaga ma Vave le alaga a le tamaitai ina ua talalī le fale-ona tu’u loa lea o le seuga- ae taufetuli atu se’i i fafo le tamaitiiti- mai le moamoa o le fale. Ona alu lava lea o le seuga a tama ma feavea’i le pepe i totonu o le la ‘ato-seu. Ina ua tagi le tamaitiiti-na fiu Sealiitu ma Vave e tau faa-na.

Ona o ai lea ma ave le tamaitiiti i Satupa’itea- i le mea e igoa o Saua. Ua logo ia Valomua le ala o le la o’o atu- e fia faana le tamaitiiti, ona alu ane ai lea o le afafine o Valomua e igoa ia Tumupu’e-ua siva.O iina la na faatoa na ai le tamaitiiti ina ua vaai atu-e pei lava o lona tina lea e siva mai. Fai mai na tu i luga Salevao ma siva. O le taimi lea o loo tolotolo atu ai lava le aitu o Ulioamoa- e fia fasioti i le tama o Salevao. O lea na soso atu ai loa faalilolilo Vave ma sala le ulu o Ulioamoa-aua o ia foi lea- na fasiotia matua o Vave.

Fai mai na motu ese le ulu o Ulioamoa- ma taavalevale solo; lea e pogai ai le upu ua “Siva Salevao ae taavalevale ulupoo.” O iinei foi e mafua ai le taofi fai mai -o le Taeao lea na “tōtō ai le tava’e toto- talu ai le ulu o Ulioamoa- e tafetotoi lava ae taavalevale solo. Ua uma lenei mea mata’utia, ona iloa ai lea e Sealiitumatafaga ma Vave- o le a pa’ū le pute o Salevao. Ona o ane ai lea ua ave le tama ia Salemuliaga. Ona pa’ū ai lea o le pute o le tama- ae sama e Salemuliaga i le mea ua igoa nei o Samanā.

Ona maua ai lea o Taeao Faitauina- ia ua faaigoaina o le “Taeao na iSauā ma le “Taeao na i Samanā.” O Taeao ia -fai mai le “Au Fue-loloa”-o Teao o Pule e Ono i Salfai. O teao ia fai mai o “Taeao o Lauga” aua na saili ai i le upega o lauga- le gafa o Salevao. Ona faapea lea o le fuaitau;

O Teao na i Sauā ma le Taeao na i Samanā-ia laulau-vivilu ai nei failauga. Sa fai le faiga-uo a Letufuga ma Tuiatua Faisautele. O se uo lelei ma le mafana. Ua o’o i le tasi aso, ona fai atu lea o Tuiatua i lona faletua-o ia o le a alu e ta’atiu, ae afai e alu atu lana uo o Letufuga-ia tautuana ma ia-ia teu faalelei le fale ma fai lelei mea uma, ia ‘sua le ‘aulapa uta sua le ‘aulapa-tai’-ina ia faamalieina le finagalo o si ana uo. Sa talia lelei e le faletua o le Tuiatua, le tama’itai lea o Gaogaooletai-faatonuga uma. Ua alu le malaga a Tuiatua e taatiu. E le’i umi ona te’a ese atu- ae to’ai taunuu loa Letufuga. Sa fai e Gaogaooletai mea uma e pei ona faatonuina e le Tuiatua-ma sa umi ona mafuta le Letufuga ma le faletua o le Alii.

O le mea ua tupu, ua faauiga ese e Gaogaoole tai le upu a le Tuiatua-‘ia sua le ‘aulapa-uta sua le ‘aulapa-tai. Ua i’u in nonofo Letufuga ma le faletua o le Alii. Ua ma’i-to nei Gaogaooletai, peita’i ua toe sola Letufuga i Savaii. Ua o’o i ona po e fanau ai le tamaitai, ae le’i foi mai lava le Tuiatua i lana taatiuga.

Ua i’u ina ola le tamaitai- o le tama lana tama. Ua tuputupu a’e pea lenei tamaitiiti ma ua avea ma tagata matua-ae le’i foi mai lava le Tuiatua. Ua o’o i le tasi aso, ua te’i lava Gaogaooletai- ua tuta mai le vaa o le Tuiatua. Ona momo’e atu lea lea o le tamaitai e faafetaia’i- ae tamo’e atu ai ma lana tama ia Letufuga. Ona fesili lea o le Tuiatua ia Gaogaooletai-“o ai lenei tamaitiiti?” Tali Gaogaooletai-“Oi, a e fai mai- fai mai fo’i-  e fai faalelei lau uo pe a sau, is sua le ‘aulapa-uta sua le ‘aulapa-tai’-aisea ua e toe fesili ai?

Ona fai atu lea o Tuiatua-ua lelei o le a le afaina, ae lelei ona tapena so ma faiva ma le tama! Ua o’o i le isi aso- ona alu loa lea o le folauga a Tuiatua ma le tama. Ua o’o i le tuāgalu- ae lele mai le manu. Ona fai atu lea o le Tuiatua i le tama-e alu ane e seu le manu, ae tali le tama-“seu la e a’u le manu ae taga’i oe i le galu.”Ua alu pea le alofaga ma ina ua faataoto le ofeloa o le a sisi le atu, sa toe fai atu le Tuiatua i le tama-e alu ane e sisi le atu.Tali le tama-“ia o le a faa-manusina le atu o le taeao.”

O lea na tago atu ai loa le Tuiatua i le tao ma velo ai le tama, Na vave ona ‘alo to’ele le tama ma oso ese, ae tu le tao i le vaa. O le tama la lea-na igoa o “Velova’ā.” Sa oso atu loa le Tuiatua ma ato le tama i le sami ae alu lona vaa. Ona ‘a’au solo ai lava lea o Velova’ā i le sami ma tagi aue.

E le’i umi ae alu ane le i’a. O le i’a lea e faapea le tala o le ‘alu’alutoto lena- o le suli o Matagiiliili. Ua fesili le i’a i le tama pe aisea ua tagi ai ma malomaloā-ae poo fea e sau ai.Tali Velova’ā-o lona tamā o le Savaii. Sa fai atu loa le i’a-sau e ti’eti’e i lo’u tua- o lo’u tamā foi –o le Salemuliaga-o le a ta o e momoli oe. Ae a o’o atu i uta-ona e oso ese lea ne’i o’u pa’ulia. Ona alu lea o le malaga. E ui ane i Aleipata, o sausau lupo tamaiti i motu tu-tai. Ona fai atu lea o le i’a-e te tilotilo e a i tamaiti, e te fia sausau lupo?

Tali Velova’ā-Ioe, ae le mafai ona ou tu i luga. Fai mai le i’a, tu i luga o lo’u tua. O le i’a la lenei na alu atu lava a’e i Matautuaai i Lalomanu, le Maota o Fuataga, ae le o tonu Atua talu ai le va o Tuiatua Aumuatagafa ma le tama o Fatumanavaoupolu ma le teine o Taelalopu’a.

Ona feamoa’i ai lava lea o le i’a. Amo atu i Falealili-amo mai i Solosolo ma feamoa’i ai lava. E amo mai le i’a i Utafanua e latalata i Manunu, o tūtū ai le tama lea o Seleselelimalelei, o le atalii o Faifa’i i Manunu. Fai mai le tala a le tama ina ua pasi ane le tausoaga o le I’a-“E-ta fia fai a ‘ea na mea.”

Ona fai atu lea o tagata sa tausoaina le I’a-“Ia sau la’ia e faasoa le I’a. O lalo lava o le fu’afu’a na lufilufi ai le i’a. Ona maua ai lea o Lufilufi ma Lalogafu’afu’a-o Malae Fono o Atua!.

Ona vaetolu lea o le i’a. Ua ave le ulu o le i’a ia Tafua ma Fuataga, ona maua ai lea o “Ao o Atua”; ua avea le ogatotonu poo le uso o le i’a-ia Iuli ma Moeono, ona maua ai lea o “Uso o Atua”, e ave le si’usi’u o le i’a ia Taloolemaagao ma Tofua’eofo’ia, ona maua ai lea o “I’u o Atua-ona faatoa ta’oto ai lea o Atua i lagotonu

03 July 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>