TIA O LE VAVAU I A’OPO –SAVAII.

03 August 2016, 12:00AM

Mai le Tusi o le “Suaga a le Vaatele”

O Aopo-o se nuu lea e tu-lotolotoi i totonu o le vaomatua- ae vaeluaina e le ala taavale o le Malo-lea e alu i totonu o le nu’u. O se nuu e tamaoaiga tele i lona tofi mai le Atua-o le laueleele lea. O lona laueleele e tamaoaiga i soo se laau e le o toe taatele i nei ona po-aemaise ai lava- o manu felelei felanulanua’i. 

O ona laufanua o loo maua ai le tele o le laupapa o loo fausia ai le tele o fale i Samoa atoa. O lona si’osi’omaga e ono mafai ona faapea e matua sili ona maopoopo pe a faatusatusa i le tele o isi afioaga i Samoa atoa. E tamaoaiga foi A’opo i mata’aga faale-natura ma le tele o Tia-o le-Vavau-ma e le taumatea foi lona tamaoaiga tele i Talatuu.

E le o mautinoa tonu le taimi na siitia ai Aopo mai luga o le sami i le mea o loo i ai nei. Peitai- afai e ono faamaonia o le 1726 na sasao ai le Afi-lea e pogai mai le lava o loo i le va o Aopo ma Asau i aso nei-o lona uiga-o lea ua savalia nei le 400 tausaga poo le sili atu- talu ona nofoia le nuu o Aopo i ona po nei. O le faafitauli mai anamua o Aopo-o le “leai lea o se “vai.” 

O le pito mai i Letui o Aopo i tafatafa lava o le Alatele o le Malo i le itu i uta-o loo i ai se nofoaga e igoa o “Talaga-ga’au.” O le nofoaga lenei ua liupapa atoa-ae o loo vaaia ai pea i luga o lea papa- foliga o mea na tutupu ai. O le igoa “Talagaga’au”-e pogai mai le taimi na fasi mate ai e le tagata Aopo e suafa ia “Lake” le “Lupeuluiva” a Tuisamoa o Falealili-e pei ona faamaonia e Aopo. O loo iloga lelei i luga o le papa- le taufale o le lupe-na tala i le taimi na faavai ai. O tafatafa ane lava o le ‘talagagaau’ -o loo i ai le ogaumu na faavai ai lea Lupe. 

Fai mai le Tala- o le Lupe lenei sa lele ane i Aopo mai Falealili- i se tasi aso- a’o to-tiapula le tagata Aopo o Lake i lona fanua. Sa faate’ia Lake ina ua punitia le mata o le La i le taimi na faapepepepe ai le lupe i ona luga. Sa liliu atu loa Lake- ua ato i le ‘oso le lupe- ma ua mate ai. Ona avane lea o le lupe ua faamamā i le mea ua ta’ua o “Talagagaau”-ua pusa le suavai ma ua faavai ai. 

A’o faavai le lupe-sa aga’i atu loa Lake i le vai e ta’ele. Sa fetaia’i Lake ma Topelei le “Soga o Tuisamoa” na alu atu  e su’e le lupe. Sa fesili i ai Topelei pe na vaai i le lupe -ae tali Lake-o le lupe o loo faavai-ua uma ona ia fasimatea. Sa le’i toe faatali Topelei ae ua faasaga atu loa ua tau ma Lake. Fai mai e umi se taimi sa faatau-tutū ai  Topelei ma Lake. 

O le mau a Aopo e faapea o iina-na maliu ai Topelei le “Soga o Tuisamoa” ma taoto ai-ma ua liupapa-ma o iinei tonu o loo taoto ai le alatele o le Malo! E fete’ena’i le Mau a Aopo ma le Mau a Falealili-ona fai mai Falealili-o Lake na to’ilalo ai Topelei i le taua ma maliu ai lava. O pine o le mau a Falealili fai mai-‘ana o Topelei lea na malolo ma taoto ai i Aopo-semanu o tauosi lea faiā e o’o mai i le asŏ. 

O LE PǕPǕ O FAAUFILAU’ULU. 

O le Pupū lenei e i le nuu tuai o Aopo i luga o le sami. Fai mai le mau a Aopo sa masani ona pipisi a’e ai le suavai magalo i aso ua mavae-lea sa masani ona faalagolago i ai Aopo mo le sauniga o a latou taumafa. O le masani a Aopo i ia aso-latou te ta mai lau-taamu i le afiafi - ona ave lea ua folafola faa-taamilo i le gutu o le pupū-e tali ai le suavai. O le taeao e soso’o ai e asi ai ma ao le lau taamu pe o maua ai se suavai pe leai. I se tasi aso-sa faapena ona fola lau taamu ai Aopo. 

Peitai-e asi atu i le taeao e soso’o ai-e matua leai lava se suavai o to’a ai-talu ai le mea na tupu a o tofafā le nuu. O le mea na tupu-fai mai sa galuā le po. O le mea ua tupu-ua leotele le faataiŏ a le Faaufilau’ulu. O le leo tele o le faataiŏ-na ala ai ona te’i-valevale le Sau’ai o loo i le Pupū i Taga-ona alu ai lea e saili poo ai lava lenei e faataiŏ leo tele mai. 

O le isi itu-o le ita tele o le Sau’ai Taga-ona sa i ai lona manatu-ua na o ia lava le sau’ai leotele o loo i Savaii-peitai-ua te’i ina ua faalogo atu-ua matua sili ona leo tele le faataiŏ a le Pupū o Faaufilau’ulu. Sa alu pea le sailiga a le Sau’ai Taga e saili le mea o loo aga’i mai ai le faataiŏ. Poo le tulua o po ma ao -ae taunuu loa i le mea o i ai le Faaufilauulu.

E taunuu atu le Sau’ai Taga-o faataiŏ lava le Faaufilauulu-ma- na tau ai loa ma le po a le Sau’ai Taga i lona manifinifi. O le mea na tupu-ua motu faafuase’i le faataiŏ a le Faaufilauulu -talu ai ona ua taugā le po a le Sau’ai Taga i lona gutu.Fai mai le talatuu e o atu tagata Aopo i le taeao e asi lau-taamu ia sa folafola faataamilo i le gutu o le Faaufilauulu, e leai se suavai e tasi o to’a ai. 

Ua faate’ia i latou ina ua vaai atu- o le suavai lea sa masani ona pipisi mai i uta-o lea ua pipisi atu nei i le sami. O lona uiga-ua faasaga i le sami le pipisi a le Faaufilauulu-talu ai le mea na tupu i le po ua mavae.  Ua leai nei se suavai mo le faamoemoe. Ona o lea mea- ua pogai ai le upu faa-muagagana a le atunuu :”Ua fola vale lau taamu a Aopo-o lona uiga, ua mao fola lau taamu e tali ai le suavai-ae ua leai.” E o’o mai lava i le asŏ-o loo pipisi pea lea suavai-faasaga i le moana-a le “Faaufilauulu.”

03 August 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>