O NIU SILA SAMOA

By Fuimaono Na’oia Faasavalu Touli F. Tupua 06 August 2016, 12:00AM

Na soso’o ma le Feagaiga (Treaty of Versaille-le avea o Samoa ma Teritori faa-Manitete a Malo Aufaatasi ia Ianuari 1920-sa pulea faa-kolone tausi e Niu Sila. 

Sa faaauau pea ona pulea atumotu e Fitafita a le Malo se’ia o’o ina faatinoina le avea o Samoa ma Manitete. 

E tusa ai ma lea Feagaiga-sa tuuina atu faatoaga a Siamani i le Malo o Niu Sila, ma faaigoaina ai o “Reparation Estates” faatasi ma le tuuina atu o ona tupe maua i tupe faaalu a Samoa. 

O le 1921 na toe suia ai Poloaiga Tau le Faavae (Constitution Order) i totonu o le Palemene o Niu Sila, e ala i le Tulafono o Samoa (Samoa Act)-lea sa mulimuli ane one toe teuteuina i le 1923-e faavae ai se faiga-malo tau vaega-eleele o le malo mo Apia.

(Municipal Act) O le pule a Niu Sila i totonu o le teritori sa le mafai e le lalolagi atoa ona lu’iina-ma e o’o lava i le Ofisa o le Konesula a le Iunaite Setete-na tapuni i le 1927. 

Na toe faaulufaleina mai tagata faigaluega totogi-aso mai Saina i le 1920. O le Popo, koko, pulu-tosi, ma le fa’i-sa toe auina atu i fafo lea na toe faatumauina ai i se tulaga maoa’e le tamaoaiga tau faatoaga-faatasi ai ma le avea o Niu Sila ma paaga autu tau fefaatauaiga. 

Ina ua mavae le 1936, sa faifai malie ona faaitiitia le fuainumera o tagata Saina i totonu o Samoa, ma saga faaitiitia ai i le pe tusa ma le 200 ina ua mavae le Taua Lona Lua o le Lalolagi. O le malosi o le tulaga o Olaf Nelson i totonu o le tamaoaiga o Samoa- na toe saga faamalosia i le 1922 e ala i le faatuina  o le Faleoloa o O.F.Nelson & Co-ma miti’ia ai tupe e tele ma meatotino a H.J.Moors Ltd. 

Sa filo i le pogai autu o le le fiafia lea na tulai mai -ona o le le fiafia i le Pulega a Niu Sila ma lona naunau e tuliloa tapu ma mea faasaina.O le 1920-na folafola ai e le Pule muamua o le Malo,  o  Col Tate le “matua tapu o le ‘ava malosi”-o se laasaga lea i se tasi itu-sa lauiloa i le lalolagi atoa i lea taimi. O lenei faaiuga sa lagolagoina e le faaulufaleina mai o Leoleo Faa-fitafita-e matua fesoasoani i le toe faafo’iina atu o tagata Siamani. 

O le tausaga foi e 1920 na faatau ai e le Malo o Niu Sila le Central Hotel-ina ia mautinoa ai le feliuaiga o se faavae tau fale mo turisi, lea sa mulimuli ane ona tapunia i le 1923-ma toe faatau atu ia Burns Phil i le 1928.

By Fuimaono Na’oia Faasavalu Touli F. Tupua 06 August 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>