TALA FA’ASOLOPITO O SAMOA MAI LE AMATAGA - LONETONA MISIONARE SOSAIETE I MALUA

By Fuimaono Na’oia Fasavalu Touli F. Tupua 08 July 2016, 12:00AM

Rev. JAMES EDWARD NEWEELL

Rev. James Edward Newell-O le faia’oga Sinia lea o le Kolisi Faa-faife’au i Malua ma o le Misionare o le Lonetona Misionare Sosaiete; na fanau i Bradford, Yorkshire i le 1852. Ina ua uma ona aoaoina o ia i se a’oga tua e le Faife’au o Rev. Wm Hewgill, M.A.,  sa ulufale atu loa ia Oketopa 1874 e a’oga  i le Lancashire Independent  College i Manchester ma a’oa’oina ai i mataupu tau tusitusiga i le Owen College Manchester.

O Setema 1889 na talia ai e Mr. Newell le avea o ia ma misionare o le Lonetona Misionare Sosaiete, ma o Oketopa i lea lava tausaga na folau mai ai i Samoa. Sa avea o ia ma Pule o le Itumalo –o le Itu-o –tane, o se itumalo lea o Savaii mai le 1881 i le 1887, ina ua tofia o ia i le Kolisi Faa-faife’au i Malua.

E faaopoopo  atu i lea galuega, o ia o le Faatonu o le Mekasini Samoa o le Sulu lea e sili atu i le lua afe tagata sa faitau i ai, ma sa tufa faataamilo foi i le salafa o Samoa, Tokelau, Elise ma le Atu Kilipati, faapea foi Atumotu o Samoa ma tagata Kilipati o isi vaega o le Pasefika.

O Misi Neueli sa avea foi ma Tusitala o le tele o Tusi A’oga i le gagana Samoa, ma o le Pule Sili o nofoaga i tua o le Ekalesia i Samoa, To’elau ma le Atu Elise. O Mrs Newell o le afafine o Rev. W. Wyatt Gill L.L.D.  ua maliu o Lalotoga, sa lauiloa i lana galuega o le faamaopoopoina o talatuu a le Atu Polenesia ma ana aga.

O Rev, JOHN WILLIAM HILLS-O le Misionare lea sa pule i Itumalo o Aana ma Manono, ma le A’oga Maualuga mo Tama a le Lonetona Misionare Sosaiete i Leulumoega. Na fanau i Faversham, Kent i le 1864, ma sa a’oa’oina i le nuu na fanau ai.

Ua uma lena ona a’oga lea i le Kolisi o Hackney i Lonetona. O le 1887 na malaga mai ai i Samoa, ma taunuu i Apia ia Oketopa o lea lava tausaga, ma sa pule i le itumalo o Apia se’ia o’o i le 1890, lea na siitia ai i Leulumoega, ma amata galue ai loa i le A’oga Maualuga ma na pulea ni nuu se luasefulu, lea e tofu lava ma le ekalesia ma le a’oga, faatasi ai ma se faife’au Samoa ma se pule a’oga (tuufaatasi).

O le 1897 na toe malaga atu ai ma Mrs Hills ma le aiga i lona atunuu. Ina ua toe taliu mai, e ui mai Colombo i le 1899, na ia faamaopoopoina fua o se faamoemoe ua leva ona ta’oto- o le faavaeina lea o se faatoaga mo suesuega a le a’oga maualuga. Sa faasaga loa e faatino le galuega, ma o le faatoaga o laau mo suesuega sa i Leulumoega i lea taimi na atagia ai le faafetai tele ia te ia.

Sa faaalia foi le faafetai tele a Dr. Solf poo Solofa, le Kovana ia te ia, e ala i se meaalofa e 1,000 maka (Tupe Siamani). Sa fesoasoani tele foi Mrs. Hills ia Mr. Hills i le faatinoina o lea galuega.

By Fuimaono Na’oia Fasavalu Touli F. Tupua 08 July 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>