Manatu o le Fa’atonu - Ia e mataala, ia e saogalemu ma tatalo

By Mata'afa Keni Lesa 23 April 2016, 12:00AM

A’o tapena le atunuu mo le Afā Malosi o le Teropika o Amosa, e itiiti lava ni nai mea e mafai ona tatou faia. E tatau ona tatou sauni, e tatau ona tatou mataala, faalogo it ala fou mai ofisa o le tau i luga o le leitio, nofo filemu ma tatalo.

Ua matou faailoa atu lea tulaga ona e tusa ai ma lo tatou iloa lelei o afā malolosi talu ai nei, e anoano lava isi mea e mafai ona tatou faia. E leai se tasi e mana’o i se afā malosi-pe o soo se isi lava mala faale-natura e tusa ai ma lea mataupu. E leai se tulaga masalomia, o le mea mulimuli lea tatou te mana’omia. Ae peitai-o nei mea tatou te le pule ai ma e le o se mea tatou te mana’omia... O ia mea e tutupu i taimi tatou te le manatunatu ai i ana faiga mata’utia, latou te faaleaga mea ma fasioti soo se tagata lava. Latou te le popole i lea tulaga.

O le pogai lea e tatau ai ona tatou faia le mea sili tatou te mafaia e tapenapena ai mo le mea moni e faapea o loo matua faateteleina  le malosi o le Afā o Amosa a’o faalatalata mai i o tatou laufanua. E tapena ma tau tuufaatasi lenei tusitusiga i le afiafi ananafi, a ua uma ona tuuina mai e le Ofisa o le Vaai Tau a Samoa lana lapataiga faapitoa lona tolu e uiga i se afā malosi o le teropika mo le isi 36 itula.

E ono mafai ona faapea o soo se mea mai lenei aoauli se’ia aulia a taeao. Mo le asō, o le a i ai vaitaimi o timuga mamafa ma uila ma faititili. E tatau foi ona maua ni savili mai Matu-sasa’e ma Matu-sisifo e 45-55 maila i le itula ma e ono faatetele i le 65 maila i le itula i nisi taimi. O Tagata o loo nofoia vaega-eleele e latalata i le matafaga e mafai ona latou feagai ma se to-faata’uta’u o le matagi e 13-`15 futu ma faateteleina mo le sami i vaega i Saute. O le samia na valo’ia o le a matua sou lava. I isi nofoaga, ua lapata’ina tagata lautele o le atunuu e uiga i le tatafe o vaitafe, mase’ese’e o ala tetele, le pogisa o le vaai, lologa, solo o le eleele ma mea e mafai ona felelei solo.

E tusa ai ma faamatalaga ua faailoa mai ia i matou, o le Afā o Amosa e ono faateteleina lona malosi i le Tulaga 3 o Afa Malolosi taeao ma o lea tulaga e ono mafai ona matua faigata lava mo nisi vaega o le atunuu..E tusa ai ma lona faasalalauina mai ananafi, na te ono pasia le 100 i le 150 kilomita i sauté o Savaii –ona faasolo mai ai lea i Upolu i le faagasologa o le ‘afa mulimuli o taeao i le ituaiga lona 3 o afā malolosi. E ui lava ina o loo i luga a’e o Samoa, o matagi ua faatatauina o le a agi mai matū sisifo, ma faateleina lo latou malosi i le faagasologa o le po-a-nanei ma faatetele a taeao.

O le tala fiafia e faapea-afai e tonu ma sa’o le valo’aga ananafi-o le a vave ona se’e atu le afā ma “faaumiumi ona to’ulu timuga mamafa i ni nai aso e pei o le fagasologa o le Afā Malosi o Eveni lea e le tutusa.” E o’o ane i le Aso Gafua – ua i ai le faamoemoe o le a aga’i atu lea afā i le va o Niue ma le Atu Kuki. 

Ia-o le a la le tatou mea o le a fai ? Ia-o le mea muamua ia ‘aua ne’i popole. E tatau ona tatou fifilemu pea e tusa ai ma le tatou faiuga fai a’o tapena o tatou fale ma aiga. Atonu ua mae’a ona tuuina mai e le Ofisa o le Pulega o Faalavelave, le Komiti Faufautua o Faalavelave ma le Ofisa o le Vaai Tau a Samoa faasilasilaga faalaua’itele e uiga i mea e ao ia i tatou uma lava ona fai.

Faatasi ai ma le fesoasoani a tagata faigaluega uma o faalavelave faafuase’i, e le taumate ua leva ona latou sauni talu ona tuuina mai tala fou i le Aso Tofi. Ma ina ne’i e le mautinoa le mea e tatau ona fai muamua, i le faagasologa ma le mae’a ai o le afā, ua matou tuuina atu ia te outou nai fautuaga iti ua tuuina atu i lalo e fesoasoani ai i le puipuia o outou, aiga ma a outou meatotino. 

 

PE A TUUINA MAI SE LAPATA’IGA TAU AFᾹ   Ia toe siaki lou fale mo soo se vaega e le o mau ma noanofo i lalo 

• Siaki au mea faigaluega mo faalavelave faafuase’i ma faa-tutumu kalone o le suavai.

• Ia mautinoa ua e iloa le mea o i ai le vaega aupito i malosi o le fale. 

• Faatu lau taavale i lalo o se mea malosi e faamalumalu ai (toso le taofi lima ma tuu i le kia)

• Tapuni faamalama pe faatutu i luga laupapa poo le faapipii o faamalama uma i le pepa faapipii. Toso i lalo ‘ie faamalama ma loka faitoto’a.

• Fai se ato o lavalava mafanafana pe a tuua le fale, vailaau e mafai ona faaaoga, mea taugata ma pepa taua (faapea foi ma lau ato mo faalavelave faafuase’i.

• Sala faapupu’u tumutumu o la’au ma aveese mai soo se fale.

• E lelei pe a faapipii laupapa e puipui ai/pepa u’amea i vaega uma o i ai faamalama tioata.

• Faamama le fanua mai mea ua to’ulu ese ia e ono felelei solo ma manu’a ai se tasi pe faaleagaina ai se mea.

 

PE A AGI MAI LE AF 

• Faaologo i tala fou a le leitio, nofo i totonu o le fale ma filemu.

• Tapē mea uma lava tau eletise 

• Nofo i totonu ma faamalumalu oe (ia e matua mamao ese mai faamalama) i totonu o le vaega aupito i malo o le fale,-o lona uiga o se potu i lalo, se ala savali i totonu poo se fale taele. Ia tuu ia te oe mea uma mo le tuua o le nofoaga ma mea tau faalavelave faafuase’i 

• Afai ua amata o le malepe le fale, puipui oe ni faamalū, fale o faitoto’a poo ni palanikeke i lalo o se laulau malosi poo se nofoa pe le taofi o se mea malosi, e pei o se paipa o le suavai. 

• Ia e faaeteete i le foliga mai ua to’a. Afai ua vaivai le matagi, aua nei e faapea ua uma le afā; e vave ona toe oso mai matagi saua mai le isi itulagi. Faatali mo se faaaliga aloa’ia “ua te’a’

 

UA MAVAE LE AFᾹA

• Aua e te alu i fafo se’ia vagana ai ua tuuina atu se faaaliga aloa’ia ua saogalemu

• Siaki ni mama o le kesi.  Aua nei faaaogaina masini tau eletise pe afai o susū

• Afai e tatau ona e tuua le fale poo le tuua i se taimi vave i luma atu, ‘ia ‘aua nei e toe fo’i i ai se’ia vagana ua fautuaina. Ia faaaoga se ala ua fautuaina ma ia ‘aua nei e faanatinati. 

• Ia e faaeteete i uaea o moli eletise ua faaleagaina, ala laupapa, fale, laau ma ia ‘aua nei e ni vaitafe o tafe.

• Faautagia lapata’iga uma ma ia ‘aua nei e alu e te matamata. 

• Aua e te faia ni valaau tau telefoni e le manaomia. 

 

MEA E TE MANAOMIA I TOTONU O SE ATO O MEA MO FAALAVELAVE FAAFUASE’I 

 Leitio e alu i le ma’a moli-uila

• Moli-uila ma ma’a faaagaga

• Mea e utu ai le suavai, mea’ai matūtū poo mea’ai tuu-apa & se tala-apa

• Afitusi, molī penisini, ogaumu e mafai ona feavea’i, mea e fai ai kuka ma aai ai

• Mea faa-fomai o le Fesoasoani Muamua ma le tusi 

• Mea Faapipi’i & ato e le sao i ai se suavai 

• Teu i le nofoaga saogalemu ma faigofie ona maua. 

 

Ia outou tumau pea i le saogalemu Samoa ma ia fesoasoani mai le Atua ia i tatou!

By Mata'afa Keni Lesa 23 April 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>