O LE ATULAGI I UAFATO

24 June 2016, 12:00AM

O le afioaga lenei e faapea le talatu’u- sa nofo ai Tuiatua Lufasiaitu-e ana Moa ia e mafua mai ai le igoa o “Samoa.” E faapea le tala sa nofo Tuiatua Lufasiaitu i le Faleselau, o le Fale lea e faapea- sa pou i tagata soifua e selau-ia sa tapu’e solo atu mai vaega eseese o Samoa.

O luga a’e o le Faleselau lenei-i le mea e ta’ua o Malata, sa nofo ai Tagaloalagi. O tagata la o le nuu o Tagaloalagi-ia na o ane e fagogota i le tasi aso. Ina ua fo’i ane lenei faiva ma ‘ato i’a-sa feosofi ane moa a Lufasiaitu-ma tatogi i’a. Ona tapu’e ai lea e tagata o le nuu o Tagaloaalagi moa ma fasi-ona sosola ai lea i le Lagi.

O loo faamauina e Misi Tana i lana tusi e faapea na fiu Lufasiaitu e saili ana moa i le taeao na soso’o ai. Ona alu ai lea e su’e ana moa. Ua o’o le sailiga i le Lagi muamua- ma na sosogiina ai le manogi o le moa tunu pa’u.

Sa aga’i loa i ai ma na maua atu lava i latou ia-‘o ‘ai mai ana moa.” Na osofa’i loa e Lufasiaitu i latou ia, ua fue i lana sasa ma lona to’oto’o. O iinei la-na faato’a sui ai le igoa o le ‘Sasa’ i le “Fue” e o’o mai i aso nei.

Ona alu ai lava lea o le tuligasi’a mai lea Lagi i lea Lagi. Ua vaai atu Tagaloaalagi-o le a uma atu lava ona tagata ona fasioti e Lufasiaitu, ona avane ai lea o lona afafine o Leamoā-ua faata’oto i le ala e togiola a’i lona aiga.

Fai mai le Tala ina ua o’o atu le fasi i le Lagituaiva-o loo ta’oto mai ai Leamoā, sa alaga loa Lufasiaitu-‘ia ola le taua,’- ona avea ai lea o Leamoā-ma ona to’alua. O i’inei-na sui ai le igoa o Leamoā ia ‘Lagituaiva’-ma maua ai loa le upu-“Ua faalava Leamoā.”

Ua lagona le fiafia o Tagaloaalagi i le manuia o ana fuafuaga, ona ia valaauina ai lea o Lufasiaitu la te taumafa ‘ava i Malata. O le ‘ava lenei e igoa o le “Sa’aalofi” ma na malie ai Lufasiaitu- o le a ola le Aiga o Sa Tagaloaalagi.

Ona ioe ai foi lea o Tagaloaalagi-ma fai loa le faaipoipoga a lona afafine ma Lufasiaitu. Ua alu le logo i tagata uma o le aiga o Tagaloaalagi-ina ia tofu mai ma le ‘Ie-Sina’-e fai ai toga mo le aiga o Lufasiaitu. Na folafola ai fo’i e Tagaloaalagi e faapea o lea ‘ietoga’ ua avatu e fai ma mea avaga a lona afafine mo se Tautai na te fagotaina se i’a ma Leamoā poo Lagituaiva.

Na avatu ai foi ma le ‘Agai’ na te faia se fale poo se va’a mo le tamaita’i. Ua avea nei le igoa ‘Tautai’ ma suafa matai o Uafato ma o le igoa ‘Agai’-ua sui nei ia Manufili. Sa faasaga lona Manufili ua fau le va’a e fagota ai Tautai-ae mulimuli ane fau le ulua’i fale i Samoa-lea sa faaigoaina o le ‘Falelau.’

E le’i umi ae fanau loa Lagituaiva-o le teine o Manu -lea na usu i ai le Tuimanu’a. E faapea le tala-na alu le teine o Manu i le tasi aso i le vaa o le “se mata’emo e ave le Sua a le Tuimanu’a.

Sa malaga faatasi ma Aumua, Tautai ma Manufili. E alu lava le malaga ma fai fano atu le faiva. Ona maua ai lea o le malie e igoa o le “Naiufi” Na taunuu i Manu’a ona latou faalogo ai lea i le to’atama’I o le Tuimanu’a-ona ua le mafai e tufuga ona fau le falealuga o lona maota.

Sa faailoa atu e Manu i le Tuimanu’a- o lona tuagane o Manufili na latou malaga atu-o le ‘Tufuga’. Sa faatau ane loa le mana’o o le Tuimanu’a ia Manufili-ma o le taeao lava na soso’o ai –na amata ai loa le galuega.

Na o uma tagata Manu’a i le vao e saili mai laau ma fue mo le Fatāmanu. Ina ua atoa laau uma e mana’omia, sa fau loa le fatāmanu  ma faatu. E le’i umi se taimi ae mae’a le maota o le Tuimanu’a-ma e o’o mai i le asŏ, o loo tumau pea lea fata o le ‘fatāmanu’-ma o le ta’u faapu’upu’u lea mo le Fata-a-Manufili.

O le pogai lea o le faalupega o Manufili-‘o le Matua’ poo le ‘Matuaofaiva’-ma ua na o ia lava e faasino i ai lea igoa-ipu. O le tuafafine o Lufasiaitu o Fatukoama-o la matua o Tuasivi ma Palapala. Fai mai Talatuu, sa nofo Fatukoama i le tagata e igoa ia Galu-ona i ai lea o le fanau e to’atolu o Niumea, Niuuli ma Niualava.

Sa fagogota le ulugalii i se tasi aso ona maua ai lea o le malie e igoa o le ‘Asopolata’. Ina ua faasoa le i’a, sa taumafa to’atasi e le toeaina le ate o le i’a. Na matua ita tele Fatukoama i lenei mea –ma ua teva ai ma ave lana fanau e toatolu i atumauga i tua ane lava o Uafato.

Ina ua taunuu i le Mafa-o iina na liuma’a uma ai lana fanau-ma se vaega o le ate o le malie-ae alu lava Fatukoama se’ia tau i le Taufusi. Ina ua lilo atu i le vaai le toeaina o Galu, sa nofo loa i lalo le tamaitai i le auvai o le taufusi- ma ua liu ma’a ai.

O lenei ma’a e mafai ona iloa atu i le aga’i i Aleipata i le Ala o Lisatisone. O le toeaina o Galu, talu ai lona faanoanoa i le mea ua o’o ia Fatukoama ma lana fanau-o lea na liu-ma’a ai foi ma ia i luga o le sami e o’o mai i le asŏ. O le Atu Lagi -e afua atu i le tolotolo i tai- e igoa o Tagisia ma aga’i ai lava i le itu i uta i atumauga. A silasila i ai i le aga’i mai Tagisia-o lagi ta’itasi i le aga’i i luga -e to-vā i mea e foliga i ni nofoa faa-solofanua.

Fai mai le tala e tau atu loa i le tuligasi’a a Lufasiaitu ma tagata o le Aiga o Tagaloaalagi i lea lagi-ona faapea lea o Lufasiaitu ma tagata o le Aiga o Tagaloaalagi i lea lagi-”Tulouna le Lagi” O le pogai lea o le faiga a Tulafale i aso nei pe a auai i se maliu ma latou launiu. O le mea la lea ua ta’ua i aso nei o le ‘Auala’ O le mauti’eti’e aupito i maualuga o le Atulagi-o le Lagi Tuasefulu lea poo Malata-lea e pa’ū ifo ai faa-matalua se afu i totonu o se Vaitele.

A suluia i ‘ave o le La le paū ifo  o lenei afu-ona pogai mai ai lea o se Nuanua tele –lea e tali po lava le aso o vaaia pea. O tua atu o Malata o loo i ai se fanua laualuga o loo vaaia ai pea faavae o fale o le Aiga o Sa Tagaloaalagi. O nofoa foi e faapea sa taatele i lenei nofoaga-ua liupapa uma. Fai mai failauga- o Malata lava o le Malae o le Toto’a-lea e le faia ai ni taua!  (E toe faaauau atu taeao)

24 June 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>