TALATUU O MATAUTU

By Fuimaono Na’oia Faasavalu Touli F. Tupua 30 April 2016, 12:00AM

E tusa ai ma faamaumauga a Papalagi- fai mai o Matautu e aofia ai nuu nei mai sisifo i sasa’e- e pei o Salei’a, Avao, Lelepa, Fagamalo, Sato’alepai ma Safa’i. E faaopoopo atu i ia nuu- le nuu i uta o Vaipouli, o le Muā’au lea i taimi o taua.

O Salei’a e na o le tasi le kilomita lona mamao mai Manase lea e faapea -o se vaega o Safotu, ma o le mea moni e i le itu i sasa’e o le mauga. O iinei la o loo i ai se vaega tele o le gataifale faatasi ai ma le tele o aloalo ma vaitafe, o le tasi e latalata i Manase i luga o le maupu’epu’e e 50 mita le maualuga i le itu i sasa’e ma e faaifoifo i le sami.

E tutusa lava ma le faga o Apia, ae o le gataifale la o iinei-e amata mai lava i Sasa’e i Sisifo ma o le gataifale tonu lea o Matautu ma ona tolotolo. O Avao e latalata i sisifo ia Salei’a.

O le matafaga i Avao o loo i ai tolotolo papa e le maualuluga tele; ma e faafesaga’i ma fale o le Lotu Peretania i le itu i sasa’e o Avao. Afai e te tuua Avao ma aga’i i sasa’e-e te taunuu i Lelepa, ma o le tolotolo i Fagamalo e tutusa lelei lava ma le tolotolo i Mataupu i Apia-lea o loo i ai se nofoaga o se Kamupani Tau Fefaatauaiga ma Faatoaga a Siamani.

O iinei la e amata ai ona lautele le matafaga oneone. O a’au ia e pei lava o le a’au i le Ava o Apia- e tau lava i le moana-o loo puipuia ai ni vaega e tuutaula ai –mai le matagi mai sasa’e ina ia mafai ai ona tuutaula ai foi vaa tetele.

Ona pau lava lea o le nofoaga e malu puipuia lelei i Savaii atoa e tuutaula ai vaa, ae le o se ava. O lenei nofoaga oneone sa ta’ua muamua i lalo o Sale’aula. O tala atu o Fagamalo o Sato’alepai, o se nuu lea e tu-toatasi ona e i ai lava lona faalupega, ona soso’o ai lea ma Safa’i.

O le tolotolo i Fagamalo e tusa lea ma le 750 mita le mamao mai Salei’a ae tusa ma le 1 le kilomita le mamao mai le aloalo o Sale’aula. O le itu i uta mai Matautu fai mai o loo i ai ni ana tetele ma ni maupu’epu’e papa.

E tusa ai la ma faamaumauga a Misi Tana-fai mai o Matautu na faavae e le tama tama a se fafine Tonga o Laufala ma le Alii Fiti o Lautala, lea sa faaigoa -o Ututauofiti. Ae o lea igoa- e le’i afua mai ia te ia, ma e le moni foi lea talatuu.

O Matautu fai mai e i ai lana aia tatau e fai ai osofaiga mo taua, ma o ia itumalo maugā e lua- sa masani ona auai i taua. O ia foi taua o loo faamatalaina ai le faia pea o taua i le malae o taua- e igoa o “Tafā”, lea na toe faaigoa o “Leutu” i le va o Matautu ma Safotu e tusa ai ma faamaumauga a Misi Situpe.

Fai mai e lua ni atua o taua- sa tausi e Matautu e pei o Vave lea e foliga i se taufusi uliuli ma se manualii, ma aitu o le timu o Foge ma Toafa. O le ‘anava’ o le taua- o se Foafoa (Pu).

O iinei foi sa nofo ai le atua o Tuifiti ma sa matua faaaloalogia  e pei o Sauma’iafe i Saleimoa lea e liu i se tamaitai poo se alii; pe o se ta’ifau foi e pei ona vaaia i totonu o le Faalupega. Sa nofo o ia i totonu o le laau o le Ifilele e pei ona faamatalaina e Misi Tana.

Ona o lenei la aitu, o lea sa faaaoga ai e tagata le upu “Puna” ae tu’u le upu “Fiti.”O lea na faaaoga ai e Matautu le ulā-vai (lomea) e avea ma latou ‘anava tau.”O Upu ta’oto  la o Matautu e faapea: “Tulouna Oe le Matautu; “Tulouna lo Outou Faleiva; “Tulouna lou Tino o le Pulu; “Tulouna Oe le Faletolu; “Tulouna le Aiga Sa Peseta; “Afifio mai lua Afioga Suisala ma Maiava; ma Lemaveve; “Tulouna lo Outou Ma’upu le Susuga a Leota; Alala mai Oe le Matautu. 

SATO’ALEPAI:  Fai mai o le nuu moni lava o Matautu, ae tutoatasi, o loo ta’oto i le va o Fagamalo ma Safa’i. O le igoa Satoalepai e afua mai ia To’alepai, lea sa nofo ai i aso e tele ua mavae ma na usu ia Fotuosamoa, le tuafafine o Ututauofiti; ae lelei foi pe a silasila i le suafa Toalepai i Satapuala ma lana sootaga ma le Aiga o Mavaega. E tusa ai ma Misi Pulo- o lea suafa e afua mai ia Pai, o le tuafafine o Mauga o Samauga.

O Pai ma Pai o igoa ia o matua o Sina, ia na tuliloa e le tuna e tusa ai ma le talatuu a Manu’a. Talu ai ona o le itiiti o lona taua-o le pogai lea na le tuuina ai le nuu o Sato’alepai i luga o le faafanua, e pei foi o Fogasavaii  ma nisi nuu o Iva. Ae ui o lea- o Upu Taoto nei o Sato’alepai:-“Tulouna Sato’alepai; Tulouna le Aitu Tagata o lau Tofa Mauigoa; Afifio mai le Aiga Sa Peseta: o Lau Afioga Maiava; Susu mai Lau Susuga Matai’a!

By Fuimaono Na’oia Faasavalu Touli F. Tupua 30 April 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>